स्मृति

सात दिनमा ३६ छाक

२०४१ सालको कुरा हो । स्नातक अध्ययन गर्दैं थिएँ । वगरस्थित गणेशबहादुर गुरुङको घरमा डेरा गरिवस्थें । अखिलको जिल्ला कमिटि अध्यक्ष थिएँ । नगर वाइएलको अध्यक्ष पनि । रुम पार्टनर थिए शिव पौडेल, पृथ्वी नारायण क्याम्पस प्रारम्भिक कमिटिका अध्यक्ष र स्ववियु उपसचिव थिए । दुवै अघोषित पूर्णकालिन कार्यकर्ता । घरबाट आउने खर्चले दालभात, डेराभाडा र क्याम्पस फि तिर्नु ठिक्कै हुन्थ्यो । घर पुगेको बेला एकाध पाथी चामल र दाल गुन्द्रुक ल्याइन्थ्यो । तर घर जाने फुर्सद पनि कम हुन्थ्यो । यता पार्टीको सम्पर्क थलो थियो कोठा । कमरेड वामदेव गौतम पछि यस क्षेत्रको नेतृत्व गर्न आउनु भएका जीवराज आश्रीत कहिलेकहिँ आउनुुहुन्थ्यो । धेरैजसो चाहिँ कास्कीको नेतृत्व गर्ने कमरेड राजन उर्फ त्रिलोचन ढकाल र कमरेड विनय उर्फ शारदा सुवेदी आइरहनुहुन्थ्यो । हामी दुइ जना बाहेक पनि हरेक छाक खाना खाने थप दुइ चार जना भैहल्नुहुन्थ्यो । दुइजना मात्र हुनु त विरलै हुने संयोगको कुरा थियो । खर्चको अत्यधिक चाप परेपछि कमरेड राजनले एकदिन हामीलाई अब तपाईहरुले आफु दुइजनामा थप एकजनामात्र पाल्ने गरी व्यवस्थापन गर्नुप¥यो । म मिलाउँछु । तर त्यस्तो सम्भव थिएन । हामीले यसो नगरौं भनेर रोक्न खोज्यौं । वहाँले यो त पार्टीको निर्णय हो भन्नु भयो ।

कोठाको एउटा कर्नरलाई खाना बनाउने ठाउँ बनाइएको थियो । त्यसको भित्तो प्लाइको थियो । एउटा कागजमा हामीले कुन छाकमा कति जनाले खाना खाइयो भनेर रेकर्ड राख्ने गरि कागज टाँस्यौं । हामीलाई महिना भरमा ६० छाक मात्र अरुलाई खुवाउनु पर्ने भनिएको थियो । तर पहिलो हप्तामा पुग्यो ३६ छाक । महिना मर्न अझै २२ दिन बाँकी थियो । यही रितले त कम्तीमा डेढसय छाक खुवाउनु पथ्र्यो । अनि कमरेड राजनलाई देखाइयो र हाँस्दै त्यो भित्ताको रेकर्ड कागज हटाइयो । हाम्रो दैनिकी उस्तै थियो । कहिले दुइजना कामले थाकेर लोत पर्दै फर्किन्थ्यौंै । दश ११ बजेतिर आउँदा कोठामा चामल मात्र हुन्थ्यो । देक्चीमा पकायो, थालमा राख्यो, जगले बाल्टीको पानी हाल्यो र नुन छर्केर सल्लवल्ल पार्दै खायो सुत्यो । वगरबाट टुँडिखेल जाने चोक नजिक एउटा अलि ढिलोसम्म खुला हुने मम पसल थियो । हामी ढिलो आउँदा पनि खुलै रहन्थ्यो । भोक र थकाइले हत्तु भएर आउँदा हामी खल्तीमा ५ रुपैंया सम्म भए त्यही मम पसलमा पस्थ्यौं । कहिले पाँच मोहर प्लेटको मम एक एक प्लेट या खल्तीको अवस्था अनुसार आधा आधा प्लेट खायो अनि आएर सुत्यो । हाम्रो क्याम्पस लाइफ यस्तै दुःख सुख र रमाइलोमा वितेको थियो । 

१ रुपैंयाका लागि 

०४३ माघको कुरा हो । काठमाण्डौको चिसो उत्कर्षमा थियो । विहान एघार बजेसम्म त हुुस्सुलागिरहन्थ्यो । म अली दिन काठमाण्डौ बस्न आइपुगेको थिएँ । शिक्षक संगठनको केन्द्रीय समितिको विस्तारित बैठक थियो । कास्कीबाट संगठनका जिल्ला अध्यक्ष तथा महेन्द्र मावी भलामका प्रअ विश्वराज पौडेल र सदस्य रहेको म प्रतिनिधि भएर आएका थियौं । रामचन्द्र अधिकारी सायद केन्द्रीय उपाध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो । केन्द्रीय समितिका महासचिव देवि ओझा चौतारा जेलमा हुनुहुन्थ्यो । विस्तारित बैठक संगठनको केन्द्रीय कार्यालय रहेको पुरानोवसपार्क छेउको एउटा घरमा हुन्थ्यो । हाम्रो बसाइ चैं सिताराम मास्केको नरदेवीस्थित विद्यालय जलजला शिशु सदनमा मिलाइएको थियो । हाम्रो भन्नाले माले पक्षका शिक्षकहरुको । बद्रीप्रसाद खतिवडा, सुसिलचन्द्र अमात्य, गोरेबहादुर खपांगी, शुसील प्याकुरेल, रामचन्द्र अधिकारी, परासीबाट आएका नविन अधिकारी, म, धादिङ्का राजेन्द्र पाण्डे लगायतका साथिहरु मास्केको जलजला शिसु सदनको होष्टलमा बस्ने गरेको थियांै । स्कुल विदा थियो ।

विस्तारित वैठक बस्ने क्रममा नै शिक्षक संगठन विभाजित भयो । नेपाली काँग्रेस निकट सबै र वामपन्थी मानिएका गोर्खाका मुक्तिनारायण लगायतको समुह पनि संघ तिर गयो । अब नेपाल राष्ट्रिय शिक्षक संगठन मुख्यतया मालेपक्षधर र मशाल पक्षधर शिक्षकहरुको मात्र संगठन रहन गयो । सम्झेसम्म जेलमा रहेका देवि ओझालाई अध्यक्ष र रामचन्द्र अधिकारीलाई नै महासचिव बनाएर संगठन पुनर्गठन गरिएको जस्तो लाग्छ । माले र मशालवालाहरुको एकदिन स्वयंम्भुमा भेटभाट भएको थियो । सिन्धुपाल्चोकका अग्नी सापकोटा पनि उक्त भेटघाटमा आउने मध्येका थिए । त्यस मध्येका अमात्य सर पछि संविधान सभा सदस्य र श्रीलंकाका लागि राजदुत हुनुभयो, प्याकुरेल मानवअधिकावादी बन्नु भयो, राजेन्द्र पाण्डे अहिले बागमतीका मुख्यमन्त्री छन्, अग्नी सापकोटा सभामुख । मास्के ०४४ मा काठमाण्डौको प्रधानपञ्चमा उठ्नु भयो जनपक्षीय उमेद्वारका रुपमा । खपांगी सर जनमुक्ती पार्टी खोलीवरी पछि राजाको क्याविनेटमा मन्त्री हुन पुग्नुभयो । देवि ओझा एमालेको नेता हुँदै राजाको मन्त्री बन्नु भयो । रामचन्द्र अधिकारी हुन जो कतै सार्वजनिक जिम्मेवारीमा देखिएनन् 

कुरा रामचन्द्र र मेरो पोखरा यात्राको थियो । वैठक सकिएको भोलिपल्ट हामी पोखरा फर्कने भएका थियौं । पोखरासम्मको भाडा १५ देखि २० रुपैंया जति हुँदो हो । म संग भएको पैसाले मैले पहिला गएर दुवैजनालाई रात्रीवसको टिकट काटें । भोटाहिटि तिर गएर निरन्जन गोविन्द वैद्यको पसलबाट केही पुस्तकहरु किनें । मसंग अब १५ रुपैंया बाँकी रहन गयो ।

हामीले रत्नपार्कमा अञ्चलाधिश कार्यालय अगाडी अहिलेको शान्ती बाटिकामा रहेको रिमझिम भोजनालयमा गएर दाल रोटी र भात गरेर १३ रुपंैयामा खाना खायौं । अब मसंग बाँकी बच्यो रु २ । हामी बस चढेर पोखरा तिर लाग्यौं । 

मलाई त्यतिवेलासम्म चिसो हुँदा पाइण्ट भित्र टउजर लगाइन्छ भन्ने पनि थाहा थिएन, थर्मकोटको बारे सुनेको पनि थिइन, जलजलामा बस्दा अमात्य सरले लगाएको देखेर अनौठो मानेको थिएँ । दाइले भरखर लगाएको एउटा एलटि जकेट थियो । त्यही लगाएर आएको थिएँ । रात्रीबस चढेपछि मलाई चिसोले अठ्याँउदै लग्यो । चिसो सिरेटो बस भित्र पस्थ्यो । मेरो मुखबाट ह्वालह्वाली पानी आउने, कान चौपटसंग दुख्ने भयो । निकै सास्तीले मुग्लिन पुगियो । त्यहाँ पुगेपछि चिया खाएर जिउ तताउन खोजियो । मोहर कप चिया पिउँदा थप एक रुपैंया सकियो । विहान ५ बजेतिर पोखरा बसपार्क ओर्लेपछि मैले चिसो भगाउन चिया पिउँ भनेर रामचन्द्रसरलाई भनें । वहाँले हुन्न हुन्न भन्दै मलाई हिँडेर गेहेन्द्र सरकाहाँ जाउँ र चिया पिउ भन्नु भयो । हामी चिसोमा हिँडेरै गैह्रा पाटनस्थित गेहेन्द्र कोइराला सरको घरमा पुग्यौं । प्रहरी कार्यालय सामून्ने रहेको यो घर पार्टीको शेल्टर पनि थियो । हामी पुग्दा घरमा मान्छेहरु उठ्ने तरखरमा मात्र हुनुहुन्थ्यो । एकछिन बस्यौं । कोठामा बस्दा चिसोको आक्रमण कम भयो । चिया पिएपछि थोरै स्फुर्ति पनि आयो । अनी हामी बगरसम्म हिँडेर पुग्यौं । मसंग घरसम्म जाने खर्चका रुपमा १ रुपैंया पनि बच्यो ।