Friday, December 28, 2018

बन मासौं मृग चरेको हेरौं


यो साता पोखारा साहित्यमय बन्यो । बुक वर्म फाउण्डेशनले आयोजना गरेको साहित्य जात्राका क्रममा देशका जानेमानेका लेखक, कलाकार, मानवशास्त्री, पत्रकार, राजनीतिज्ञ, चिन्तकहरुको एउटा समुह पोखरामा पुग्यो र वौद्धिक विमर्समा सामेल भयो । विदेशबाट पनि यो बहसमा सामेल हुन निम्तालुहरु आए । सातौं संस्करणका रुपमा सम्पन्न नेपाल साहित्य जात्राको यो विसौनी पनि आकर्षक रह्यो । यसले पोखराको पर्यटनलाई हिमालको दृष्य र तालहरुको मादकता सहित नयाँ स्पट समेत उपलब्ध गरायो । वास्तवमा पछिल्लो समयमा नेपालमा पुस्तक लेखन, प्रकाशन, पठन र त्यसमाथिको बहसले समाजमा एउटा प्रभाव छाड्न थालेको छ । प्रकाशित केहि पुस्तकहरुले पाठकहरुमा तिव्र प्रतिक्रिया जन्माउने गरेका छन । यससंगै यस्ता साहित्य मेलाहरुका माध्यमबाट पाठक र लेखकका विच मात्र होईन समाजका विभिन्न मुद्धाहरुमा चासो राख्ने र त्यसमाथिका बौद्धिक तर्क वितर्क सुनेर आफ्नो ज्ञानको भोक मार्ने चलन बढेको छ । साहित्य जात्राले त्यो काममा भरथेग गरेको छ । यस्ता जात्राहरुको आयोजनामा केहि कर्पोरेट घरानाहरुले चासो देखाएर लगानी समेत गरेका छन । आयोजनाका सम्वन्धमा केहि विवाद र प्रश्नहरु पनि उठ्ने गर्छन । गरेका छन । वहसले समाजमा कस्तो आलोचनात्मक चेतना निर्माण गर्यो, बजार सत्तालाई भरथेग गर्यो कि वैकल्पीक विचार निर्माण, सत्तामाथि प्रश्न उठाउन, समाजका भुईतहमा छरिएका महत्वपूर्ण कार्यसुचिलाई टिपेर स्थापित गर्न तथा समाज रुपान्तरणमा सहायक हुने गरि मत निर्माण गर्न यसले के कति भूमिका खेल्यो भन्ने कोणबाट यस्ता प्रश्न उठ्ने गरेका छन । तर जे जस्तो बहस आयोजना गरिएको छ त्यसले नेपाली समाजमा वौद्धिक बहस र तरंग सिर्जना गर्नमा भरथेग गरेको देखिन्छ । यो सकारात्मक पक्ष हो । यस्ता बहसका श्रृंखलामा झापाको काकटभिट्टाले पनि निरन्तरता दिएको छ । केहि महिना पहिले नेपालगञ्जमा पनि यस्तै केहि कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो । यसले समाजलाई निस्ता दैनिक कार्यकलापबाट रसिला बहसतिर तान्न र सबैखाले मतहरुलाई मञ्च दिएर आलोचनात्मक चेतनाको विस्तार गर्नमा मद्धत गर्न सक्दा यस्ता कार्यक्रमहरुको सार्थकता बढ्ने हो ।
यी कार्यक्रमहरु स्थानीयतासंग गाँसेर कर्णाली देखि धनगढीसम्म, नाम्चे देखि जनकपुरसम्म जताततै भैरहनु र विस्तारित हुनु जरुरी छ । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान त सरकारी धाराणाहरुको निर्माणमा नै व्यस्त रहन्छ । प्राज्ञिक सत्ताको सिंढी चढ्न प्रयोग गरिने प्रगतिशिल लेखक संघ या नेपाल लेखक संघ जस्ता संस्थाहरुले यसप्रकारका बहसलाई व्यापक बनाउनु पर्नेमा तिनीहरु सत्तासंग लय मिलाउनमा व्यस्त देखिन्छन र आलोचनाबाट भाग्दै कमलादीतिर प्रवेश गरिरहेका भेटिन्छन ।
तर यसपालीको पोखरा साहित्य जात्रामा आयोजक वुक वर्म फाउण्डेशन र सह आयोजक र्यण्डम रिडर्स क्लवले एउटा ज्यादती गरेर कार्यक्रमका प्रति रुची राख्ने र त्यसको भव्य सफलताको कामना गर्ने पोखरेली र अरु सबै बहस प्रेमिहरुलाई निराश पारेका छन । उनीहरुले कार्यक्रमका सहभागिहरुलाई हिमाल र फेवाताल देखाउन भन्दै कार्यक्रमस्थल वरपरका २० वटा भन्दा बढि रुख ढालेछन । यो आपत्तीजनक काम गर्न तिनलाई केले उक्सायो होला ? कार्यक्रमस्थलको पृष्ठभूमिको सुन्दरतामा कमि आउँदा कार्यक्रमको बहस कमजोर हुने थिएन । उनीहरुले चैं कार्यक्रमको सारतत्वलाई भन्दा रुप पक्षलाई जोड दिदै रुखहरु सत्यानास गरेको खवरले बौद्धिक बहस र व्यापार संगै जाने कुरा होईनन भन्ने आरोपलाई सत्य सावित गर्नेभो । यो त कसैले बनमा चरिरहेको मृग या कालिजको बथान आफ्ना केटाकेटीलाई या पे्रमिकालाई  देखाउन बनै मासेको जस्तो भो । यो व्यबहारले साहित्य जात्राको त्यो भव्य आयोजनाको अन्र्तनिहित स्वार्थमाथि मज्जाले प्रश्न उठाएको छ ।

No comments:

Post a Comment