Jhalak's Sky

हामीले कलेज प्रवेश गर्ने समयमा नेपालमा ९५ प्रतिशत जनसंख्या कृषिमा आधारित छ भनिन्थ्यो । अहिले त्यो घटेर ५८ प्रतिशतमा झरेको छ । त्यतिवेला समग्र अर्थतन्त्रको ९० प्रतिशत कृषिको योगदानमा आधारित रहेको बताइन्थ्यो । अहिले त्यो २७ प्रतिशततिर झरेको छ । त्यतिवेलासम्म पनि नेपालले कृषि उत्पादन निर्यात गर्दैथ्यो । अहिले वार्षिक अर्बौैंको खाद्यान्नलगायत कृषि उपज आयात गरिन्छ । हामीले राजनीतिमा प्रवेश गर्दा भूमिसुधारको प्रश्न पहिलो प्राथमिकतामा थियो, यसले सम्पूर्ण किसानलाई जमिनको मालिक बनाएर सीमित जमिनदारका हातबाट जमिन खोस्ने कुरा गथ्र्यो । कृषिमा उत्पादन सम्बन्धमा किसानको पक्ष बलियो भएसँगै उत्पादकत्व बढ्ने, समाज न्यायपूर्ण हुने र यसले समग्र अर्थतन्त्रलाई औद्योगिकीकरणतिर लान मद्दत गर्ने कुरा गरिन्थ्यो । पहिलो योजनादेखि नै कृषिलाई प्राथमिकतामा राखियो । तर, हरेक पछिल्लो योजनामा कृषि पछि धकेलिँदै गयो । अहिले पनि देशको कुल गरिब जनसंख्याको मुख्य हिस्सा कृषि पेसामा आधारित छ । परम्परागत कृषि नष्ट हुँदै छ । नयाँ विश्वसनीय कृषि संस्कृतिको विकास पनि भएको छैन । धमाधम मानिसहरू कृषिबाट पलायन भइरहेका छन् । स...

हाम्रो समयका माक्र्सवादी अर्थशास्त्री, पुँजीवादका आलोचक र व्याख्याता, पुँजीवादविरोधी वैचारिक संघर्षका एकजना हस्ती र चिन्तक समीर अमिनको गतसाता मृत्यु भयो । ८६ वर्षसम्म सक्रिय जीवन बिताएका अमिन दोस्रो विश्वयुद्धलगत्तैको विश्व परिवेशमा हुर्केका थिए । उपनिवेशवादबाट स्वतन्त्रताका लागि दक्षिणी गोलार्धका देशका जनताले चलाएका संघर्षका एकजना साक्षी पनि थिए उनी । दोस्रो विश्वयुद्धलगत्तै तीव्र बनाइएको शीतयुद्धकालमा धुमिल हुँदै गएको सोभियत समाजवाद, तेस्रो विश्वमा उदाउँदो क्रान्तिको ज्वार, माओकालीन चिनियाँ समाजवाद, सोभियत संघलगायत पूर्वी युरोपेली समाजवादी खेमाको पतन, विचारको मृत्यु घोषणा गर्ने पुँजीवादको दुन्दुभी र पछिल्लो आर्थिक संकटसँगै आफ्नो नैतिक धरातल गुमाएको नवउदारवादका पनि उनी द्रष्टा र व्याख्याता थिए । उत्तर उपनिवेशकालीन बौद्धिक बहसमा माक्र्सेली हस्तक्षेप गर्ने विश्वमा ख्यातनाम सीमित बौद्धिकमा उनको नाम अग्रपंक्तिमा सामेल छ । उनी विश्वभर पढिने सीमित बौद्धिकमा पर्छन् । अमिन इजिप्टमा जन्मे–हुर्केका थिए । फ्रान्समा पढे (उनका बाबु इजिप्सियन थिए भने आमा फ्रेन्च थिइन्) पछि इजिप्टको आर्थिक...

ढाकाको सडकमा विद्यार्थी २९ जुलाईका दिन ढाकामा अर्को बसलाई उछिन्न कुदिरहेको एउटा बसले सडकमा बस कुरेरै बसिरहेका एकजना छात्रा र एकजना छात्रलाई एकैपटक कुल्चेर ज्यान लियो । बिबिसीका अनुसार यस्ता घटना बंगलादेशका लागि साधारण मानिन्छन् । गतवर्ष मात्र चार हजार पैदलयात्रु यसरी नै छाडा सवारी साधनले कुल्चेर मारिएका थिए । घाइतेको संख्या योभन्दा बढी थियो । तर, यसपालि भने यसको फरक प्रतिक्रिया भयो । विद्यार्थीहरू मारिएका साथीजस्तै आफूले पनि बेलगाम दौडने सवारी साधनकोे सिकार बन्नु नपरोस् भन्ने चाहन्थे । सामाजिक सञ्जाल हुँदै भएको आह्वानले काम ग-यो । लाखौँको संख्यामा स्कुले विद्यार्थी सडकमा निस्किए । विश्वविद्यालयका विद्यार्थी, युवा र अन्य सर्वसाधारणले साथ दिए । सरकार दमनमा उत्र्यो । पहिले त अपराधी र हतियारधारी मन्डले (रुफियाँ) लाई विद्यार्थीको घरघरमा पठाइयो, धम्क्याइयो । पछि इन्टरनेटमा प्रतिबन्ध लगाइयो । सडकमा लाठी, अश्रुग्यास र रबरका गोली प्रहार गरियो । एकजना फोटो पत्रकार साहिदुल आलमलाई गिरफ्तार गरियो । सत्ता समर्थक विद्यार्थी संगठन अर्थात् त्यताका मन्डलेहरूको जत्थाले ठाउँठाउँमा आन्दोलनकारी व...

सयौँ वर्षदेखि नेपालमा भूमि सम्बन्ध राज्य र आमजनताबीचको मुख्य राजनीतिक द्वन्द्वका रूपमा रहेको छ । पछिल्लो समय सेवा क्षेत्र र औद्योगिक क्षेत्रले अर्थतन्त्रको ७३ प्रतिशत ओगट्न थालेको भए पनि अझै ६० प्रतिशत मानिसको आर्थिक जग कृषिसँगै जोडिएको छ । पछिल्लो समय परम्परागत प्रयोगका ठाउँमा सहरीकरण, रियलस्टेट, गैरकृषि क्षेत्रमा कृषिको प्रयोग बढ्दै जाँदा राज्य र कृषि पेसासँग जोडिएका किसान र निजी क्षेत्रबीच भूमिसँगको द्वन्द्वका अनेक आयाम विकास भएका छन् । नेपालमा भूमिका लागि भएका संघर्षकोे अध्ययन गर्ने सिलसिलामा ०७३ को एउटा जाडो हिउँदको दिन म मेलम्ची घ्याङ पुगेको थिएँ । हामी पुगेको साँझ झमझम पानी परेको थियोे । बाहिर ठिहि¥याउने चिसो थियो । हिउँ भने परेको थिएन । उत्तिखेरै उडिआउने र बिलाइजाने भुइँकुहिरो । तार्केघ्याङतिर फाट्टफुट्ट देखिने बस्तीमा पिलपिल टल्किरहेका बत्ती । हामी कामी शेर्पाले चलाएको अन्नपूर्ण लजमा बास बस्यौँ । वास्तवमा हाम्रो गन्तव्य उनैलाई लक्षित गरेर तय भएको थियो । हामी जाने दिन साँझ पाहुना टन्नै थिए । तीनजना अमेरिकी विद्यार्थीको टोली थियो । दिनभर हिँडेरै आएका रहेछन् उनीहरू । पुनर्...