आफ्नो भाग्य आफै लेख्ने रे

सिको उदय
सन् २०१२ सेप्टेम्वरमा तत्कालीन चिनीया उपराष्ट्रपति तथा कम्युनिष्ट पार्टी स्थायी समितिका एकजना प्रभावशाली सदस्य सि चिन फिङ झण्डै दुई हप्ता सार्वजनिक स्थलमा देखा परेनन । कसैले उनलाई पौडी खेल्दा ढाड सड्केर आराम गर्दै गरेको भने, कसैले महसचिव हु जिन्ताओसंग रिसाएर हिँडेको अड्कल गरे । कसैले पार्टी महाधिवेशनमा हु जिन्ताओले पेश गर्ने प्रतिवेदन लेख्न बसेको वताए । दुई साता पछि उनी सार्वजनिक जीवनमा फर्केपछि पनि उनको गुप्तवासको रहस्य अड्कलकै मात्र विषय रह्यो । चिनको कम्युनिष्ट पार्टीको राजनीतिको वारेमा थाह पाउने शुत्रहरुले चैं ती दिनमा सि चिन फिङ महाधिवेशनमा आफु पार्टी महासचिव भै सके पछि आफु भन्दा अघि राज्य र पार्टी नेतृत्व गरेका नेताहरुले जस्तो पावर शेयरीङ गरेर म वस्दिन, मलाई कुनै किसिमको हस्तक्षेप स्विकार्य छैन भन्ने कुराको निस्चितता गर्न चाहन्थे । उनको भाषामा कोही पनि पूर्व पदाधिकारी जुङ नान हाई वरपर न भुनभुनाओस भन्ने उनको चाहना थियो । उनको माग स्विकार गरियो र महाधिवेशन पछि सैन्य आयोगको अध्यक्ष लगायतका सबै पद सि लाई धमाधम हस्तान्तरण गरियो ।
सन् १९५३ मा जन्मेका ६४ बर्षिय सि जनवादी गणतन्त्र स्थापना पछि जन्मेर पार्टी र देशको नेतृत्वमा पुग्ने पहिलो पुस्ताका नेता हुन । उनी क्रान्तीकारी नेता सि जोङ सुनका छोरा हुन जसलाई साँस्कृतीक क्रान्तीको समयमा जेलमा हालीएको थियो र पछि देङ सत्तामा आएपनि राज्य र पार्टीका उच्च पदमा पुनस्र्थापित भएका थिए । स्वयं किशोरी सिलाई दुरवर्ति गाउँका किसानहरुसंग काम गर्न लखेटिएको थियो । त्यहि उतारचढावको बाटो सत्ता र शक्तिको सिंढी चढेका सि २०१२ मा भएको पार्टि महाधिवेशनबाट शक्तिशाली महासचिवमा चुनीएका थिए । ठिक अघि उनका मुख्य प्रतिस्पर्धि मानिएका चोङछिङका पार्टी प्रमुख बो सिलाई भ्रष्टचारको आरोपमा पक्राउ परेका थिए ।
पर्टीको महाधिवेशनबाट उनी महासचिव र त्यसको ६ महिना पछि राष्ट्रपति निर्वाचित भए । उनको शासन गर्ने शैली भने चिन जस्तो परम्परागत समाजका सबै उदाहरण भत्काउने खालका थिए । पहिलो काम उनले भ्रष्टाचार विरुद्ध सिंह र झिंगा दुवैलाई आक्रमण गरेर आरम्भ गरे । त्यसक्रममा कतिपय उनको राजनीतिक प्रतिद्धन्दीलाई शिकार बनाईएको भनिएपनि उनले चलाएको अभियानले चिनमा महंगो रक्सी देखि सुविधाजनक र राम्रा भनिने रेष्टुरेण्टको व्यापार सम्म, महँगा उपहारको व्यापार र पार्टी र सरकारका नेताहरुको शान र तडकभडक घट्न थाल्यो । उनको भाषण कामकाजी हुनथाल्यो । केही योजनाहरु बने जसले गरिवीग्रस्त गाउँलाई गरिवी मुक्त गर्ने परिणाममुखी काम भए । गाउँबाट शहरमा आएर काम गर्नेले विस्तारै शहरमा घर किन्न र केटाकेटी पढाउने अधिकार पाउन थाले । चीनको शासन व्यबस्थामा देखिने परिवर्तन उनको कार्यकालको एउटा महत्वपूर्ण पक्ष देखियो । यसले चीनको ग्रामिण र शहरी क्षेत्रको एउटा ठुलो हिस्सा सिको समर्थक भएर निस्क्यो । भ्रष्टाचारका कारण विश्वसनीयता गुमाउँदै गएको चिनीया कम्युनिष्ट पार्टिको प्रतिष्ठाको पुनस्थापना गर्न यसले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो ।
त्यस भन्दा महत्वपुर्ण पक्ष भने उनले दिएको चिनको शानको पुनस्थापनाको नाराले दिएको आकर्षण थियो । यो नारा मार्फत सिले उदाउँदो विश्व शक्तिका रुपमा आफ्नो देशको भविष्यप्रति मानिसहरुलाई गर्व गर्न सिकाईयो । विश्वमा चिन नै महान हो भन्ने अन्धराष्ट्रवाद शासकहरुको हितको पक्षमा थियो । विचारधारात्मक रुपमा साम्यवाद या समाजवाद जस्ता शब्दहरुले महत्व गुमाउँदै गएको समयमा शासकहरुलाई आफ्नो औचित्य सावित गर्ने विचारधारात्मक हतियारका रुपमा राष्ट्रको गौरवले काम गर्न थाल्यो ।
आरम्भीक बर्षमा नै उनले एक पाटो एक बाटो पहल सुरु गर्दै चिनको विश्व व्यापारको सञ्जाललाई थल तथा जल मार्गबाट जोड्ने महत्वाकाँक्षी योजना अघि सारे । पुरानो शिल्क व्यापारीक मार्गको नविकरण गर्ने यो आह्वानमा चिन त केन्द्रमा थियो तर यसको रुटमा पर्ने देशहरुको विश्व व्यापारको सम्पर्कलाई पनि विस्तार गथ्र्यो । यो केवल नारा थिएन, यसलाई कार्यान्वयन गर्न आवस्यक पर्ने पुँजी र प्रविधि पनि चिनसंग थियो । यहि पुँजी, व्यापारिक श्रेष्ठता र प्रविधिका माध्यमबाट चिनीयाहरुले विश्व बजारको ठुलो हिस्साको प्रतिनिधित्व गर्ने देशहरुलाई यो परियोजनामा सामेल गराए ।
यसै विचमा विश्वमा अमेरिकाको राजनीतिक, आर्थिक तथा शैन्य श्रेष्ठता खस्कीदै गयो । यो खस्काईलाई डोनाल्ड ट्रम्पको उदयले मनोवैज्ञानिक पुष्ट्याई गर्यो । विश्वव्यापीकरणको यो दौरलाई अमेरिकाले होईन अब चिनले नेतृत्व गर्नेछ भनेर स्थापित गर्ने अवसर पनि सिले भेटाए । परिणामतः पहिलो पटक पार्र्टी महासचिवमा निर्वाचित हुँदा देखिएका महत्वाकाँक्षा दोस्रो पटक महासचिव बन्दा झन बलशाली भएर देखा परे । त्यसलाई क्यास गर्दै सि अहिले चिनको संविधानबाट राष्ट्रपतिको कार्यकाल बढिमा दुई पटक हुने प्रावधान हटाउने र आउँदो पाँच बर्ष पछि पनि आफै राष्ट्रपति हुने तयारीमा लागेका छन । चिनले सन् १९४९ को जनवादी क्रान्ती पछिका चालिस बर्ष सम्म व्यहोरेको राजनीतिक उतारचढाव र अस्थिरताको अन्त्य गर्ने उपायको रुपमा एउटै व्यक्तिालाई शक्तिशाली बन्न नदिने तथा नेतृत्वको हस्तान्तरण सहज ढंगले हुनेगरि गरिएको व्यबस्थालाई सि उल्टाउन खोज्दै छन । एकथरि पस्चिमा विश्लेषकहरुको भनाईमा सि आफ्नो भाग्य आफै लेख्दैछन र शक्तिशाली शासकका रुपमा आफ्नो निरन्तरता चाहन्छन । यसो भन्न सकिन्छ सिका लागि अर्थात एउटा व्यक्तिका लागि नै संवैधानिक व्यबस्थापनहरुमा फेरवदल गर्न खोजीदैछ । यसले चिन भित्र र बाहिर पनि अनेक प्रश्न र वहस उब्जाईदिएको छ ।
सम्भावना
संविधान नै परिवर्तन गरेर आफ्नो शासन लम्व्याउने उनको चाहना अवस्य पनि उनको व्यक्तिगत लहड मात्र होईन बरु उनको अहिलेको स्थायी समितिका अधिकाँस सदस्यहरु र पोलीटव्ययुरोको पनि धारणा हो । सन् १९९० देखि नै विचारधारात्मक रुपमा कसरी कुनै समाजवादी देशलाई समाजवादकै बाटोबाट निर्विघ्न अघि बढाउन सकिन्छ भन्ने चिन्तन गर्दै एउटा वैचारिक प्रस्थापना अघि सारेका स्थायी समिति सदस्य वाङ हुनईङ सि विचारधाराका मुख्य प्रस्तावक र अभियन्ता मानिन्छन । उनी सहितको समुहले नै सि विचारधारालाई कम्युनिष्ट पार्टिको मार्गदर्शक सिद्धान्तका रुपमा विधानमा सामले गरेको थियो । यहि समुह अहिले सिको कार्यकाल अरु लम्व्याउने कसरतमा छ भनिन्छ ।
सि यतिवेला सिंगो चिनमा कसैले चुनौती दिन नसक्ने नेताका रुपमा स्थापित गरिएका छन । एक त उनको व्यक्तित्व नै अरु भन्दा शिर्षस्थानमा छ अनि उनले शक्तिको अभ्यासका लागि धेरै अनेक संवैधानिक निकायको नेतृत्व आफ्नो हातमा लिएका छन । उनलाई थप कार्यकालका लागि बाटो खोल्ने कुराको चिनमा सामान्य विरोध भैरहेको भएपनि पार्टि भित्र सि विचारधाराका प्रस्तावक समर्थकहरुको रणनीतिक तर्क भने बलशाली छन । खासगरि विश्वमा नम्वर एक शक्तिका रुपमा चिनको पुनरोदयका लागि सि जस्तो शक्तिशाली नेताको खाँचो छ, यतिवेलै पर्सनालिटीका दृष्टिले सिलाई चुनौती दिने नेता विश्वमा कोही पनि बाँकी छैन । त्यसैगरि विश्वभर अन्धराष्ट्रवादको जगजगी छ । सन् १९४५ यता स्थिर जस्तो देखिएको र सन् १९९० पछि विश्वभर विकल्पहिन मानिएको उदारवादी लोकतन्त्र आफ्नै सिमाभित्र लड्खडाएको छ । त्यसको स्थान पपुलिजमले लिन थालेको छ । विश्वभर असिमिति शक्ति हातमा केन्द्रीत गरेका तर लोकतन्त्रको भर्याङ चढेर सत्तामा आएका शक्तिशाली व्यक्तित्वको बोलावाला छ । जापानको अवे, फिलिपिन्सको दुतेर्ते, भारतको मोदी, ईजिप्टको सिसि, रसीयाली राष्ट्रपति पुतिन, टर्किस राष्ट्रपति एड्रोगान र डोनाल्ड ट्रम्प । यस प्रकारको निर्वाचित व्यक्तिहरुको अधिनायकवाद जस्तो अवस्था विकास भैरहेको समयमा चिनमा पनि शक्तिशाली राष्ट्रपतिको आवस्यकता छ जसले आफैले घोषणा गरेका नीति र कार्यक्रमहरु सम्पन्न गर्न सकोस भन्ने चिनीया चाहना यो परिवर्तनमा अभिव्यक्त भएको देखिन्छ ।
यसै विच चिनले आफ्नो विदेश नीतिलाई प्रतिक्रियात्मक र शान्त कुटनीतिबाट क्रियात्मक फिल्डमा लगेको छ । भारत, हिन्द चिन, दक्षिण चिनसागर, जापान, कोरीयाली प्रायद्धिप, भियतनाम, अष्टे«लीयासम्म चिनका केही न केही तनाव छन । अमेरिकाले त हालै चिनलाई घोषित रुपमा मुख्य चुनौतीका रुपमा नीतिगत अडान सार्वजनिक गरेको छ । यस्तो अवस्थामा चीनलाई पनि बलियो नेता चाहिन्छ भन्ने सोचमा चिनीयाहरु पुगेका हुनसक्छन जसको एकमुष्ठ क्षमता सिले राख्छन । यसैगरि चिनले पछिल्लो समय समाजवाद र आफ्नो शासनलाई विश्वको वैकल्पीक व्यवस्थाका रुपमा स्थापित गर्ने राजनीतिक कदमहरु अघि सारेको छ । सन् १९७९ पछि चिनको विश्व सम्वन्धवारेको दृष्टिकोणमा आएको यो ठुलो डिपार्चर पनि हो ।
र सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा चैं ताईवानको एकिकरण हो जसका लागि केहि बर्ष चिनको नेतृत्वको निरन्तरता जरुरी परेको हुनसक्छ । ताईवानसंगको एकिकरण सामान्यतया शान्तीपूर्ण रुपमा हुन नसक्ने र बल प्रयोग गर्दा त्यसले निम्त्याउने क्षेत्रीयस्तरको द्वन्दलाई सामना गर्ने नेताका रुपमा सिलाई निरन्तरता दिन खोजीएको हुनसक्छ ।
तर सिको यो कदमले चिन र विश्वभर के के प्रभाव पार्ने छ भन्ने चैं परिक्षण हुन बाँकी छ । तर आजिवन नेता हुने र पदमा बस्ने अकाँक्षाबाट बसिभुत भएर सिले यो कदम चालेका हुन भने चैं दुर्भाग्यपूर्ण हुनेछ ।

nayapatrika, falgun 2018